بابیت از جریانهای معاصری است که بر پایه زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ... پدید آمد که پیش از این گذشت.(1) این مقاله به اسباب جلوگری و بهتر دیده شدن فرقه بابیت در عصر قاجار می‌پردازد که هیچ وسیله ارتباط جمعی وجود نداشت؛ ولی این فرقه توانست چند ده هزار نفر را دور خود جمع کند. علی‌محمّد شیرازی (معروف به باب) جوانی کم تجربه بود؛ لیکن با بهره‌گیری از عواملی زیر توانست جامعه ایران دوره قاجار را درگیر جریان‌سازی خود کند:
1. حمایت بیگانگان؛(2) همانگونه که گذشت، استعمار و قدرت‌های بیگانه، نقشی در پیدایش فرقی همچون بابیت ندارشته‌اند؛ بلکه آن‌ها از پتانسیل شخصیت‌های مدعی استفاده کرده و با حمایت‌های گوناگون خود، سبب بهتر دیده شدن آن‌ها شده اند.
2. استفاده از ظرفیت‌های مذهبی جامعه و انتظار منجی؛
3. سیادت علی‌محمّد شیرازی و علاقه شیعیان به سادات؛
4. ذکرگویی و وردخوانی زیر آفتاب سوزان بوشهر(3) و جلب توجه مردم با دعانویسی؛(4)
5. بهره‌گیری از انحرافات شیخیه؛
علی‌محمّد شیرازی از سه آموزه شیخیه بهره گرفت:
الف. رکن رابع(5) یا همان بابیت که به معنای واسطه میان امام و مردم بودن است. ادوارد براون دراین‌باره می‌نویسد: «میرزا علی‌محمّد شیرازی و رقیب او حاجی کریم‌خان کرمانی که هنوز ریاست شیخیه در اعقاب اوست، هر دو از این فرقه (شیخیه) بودند. بنابراین، اصل و ریشه طریقه بابیه را در بین معتقدات او طریق شیخیه باید جستجو نمود».(6)
ب. جسم هورقلیایی که احسایی درباره مهدی موعود(عج) طرح کرد و گفت که امام(عج) جسم مادی ندارد و در عالمی دیگر است، نه در دنیا که این نظریه را می‌توان ازجمله ادله بدنام شدن شیخ احمد احسایی شمرد.(7)
ج. نظریه انتظار در هزاره که بهائیان مدعی هستند که کاظم رشتی نیز این نظریه را هنگام مرگش بیان کرده است:(8) «ظهور امام غایب نزدیک است، احتیاج به تعیین جانشین نیست».(9) همچنین آورده‌اند: « موضوع بحث سید همیشه هر آیه و حدیثی که بود، خاتمه‌اش منجر به ظهور قائم موعود و نزدیک بودن این ایام او می‌گردید. اغلب می‌فرمود حضرت موعود در بین شماست، او را نمی شناسید و دوران ظهورش نزدیک است. دل‌های خودتان را طاهر و مقدس کنید و راه ورود او را مهیا سازید تا به زیارتش موفق شوید تا من از این دنیا نروم، او ظاهر نشود. بعد از مرگ من به جستجوی او قیام کنید، یک لحظه هم آرام نگیرید تا او را بیابید».(10)
6. حمایت‌های منوچهر خان معتمدالدوله گرجی؛(11)
7. اشتباه میرزا آقاسی درباره جدا کردن علی‌محمّد شیرازی از مردم و تبعید وی به ماکو، سپس چهریق؛(12)
8. تکرار اشتباه میرزا آقاسی توسط امیرکبیر درباره اعدام علی‌محمّد شیرازی.(13)
پانوشت
1. برای مطالعه مقاله «زمینه‌های پیدایش فرقه بابیت» روی لینک عنوان کلیک کنید.
2. نک: مطالع الانوار، ص 561 ـ 562؛ همچنین: بهائیت در ایران، ص 77 ـ 82.
3. مطالع الانوار، ص 62 ـ 64.
4. الکواکب الدریه، ص 34.
5. خدا، پیامبر و امام به ترتیب رکن اول تا سوم هستند.
6 . نقطه الکاف، ص 9 بط ـ فح.
7. اسرار الامام المهدی، ص 95.
8. مطالع الانوار، ص 36 ـ 37؛ همچنین دیانت بهائی، ص 17.
9. مطالع الانوار، ص 44.
10. رحیق مختوم، ج 2، ص 902
11. نک: مطالع الانوار، ص 180 ـ 181.
12. پیشین، ص 219 ـ 220؛ همچنین نک: دانشنامه جهان اسلام، ج 1، ص 17؛ کشف الحیل، ج 2، ص 54 ـ 55؛ تاریخ جامع بهائیت، ص 16.
13. حق المبین، ص 61.
منبع: پایگاه جامع شناخت بهائیت
