در عصر قاجار مردم (به ویژه پیروان شیخیه) به نزدیکی ظهور اعتقاد داشتند.(1) علی‌محمّد شیرازی (معروف به باب و مدعی بابیت و مهدویت در عصر قاجار) با سوء استفاده از این باور و نگارش تفسیر سوره یوسف، آن را به مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نسبت داد تا حجت الهی در حق وی باشد: «اللهُ قَد قَدَّرَ أن یخرُجَ ذلِکَ الکِتابَ فی تَفسیرِ أحسَنِ القَصَصِ مِن عِندِ مُحَمَّدِ ابنِ الحَسَنِ ابنِ عَلی ابنِ مُحَمَّدِ ابنِ عَلی ابنِ مُوسَی ابنِ جَعفَرِ ابنِ مُحَمَّد ابنِ عَلی ابنِ الحُسَینِ ابنِ عَلی بنِ أبی طالِبٍ عَلی عَبدِهِ لِیکُونَ حُجَّةَ اللهِ مِن عِندِ الذِّکرِ عَلَی العالَمینَ بَلیغاً».(2) مراد از محمّد بن الحسن در این نوشته، مهدی موعود (حجت بن الحسن عسکری عجل الله تعالی فرجه الشریف) است و مراد از الذکر، خود علی‌محمّد شیرازی است که در آن هنگام ادعای ذکریت داشت.
او در این کتاب، به بابیت خود برای امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) اشاره می‌کند: «یا ایها الملأ انا باب امامکم المنتظر».(3) و در جای دیگری می‌نویسد: «فما هو الا عبد الله و باب بقیه الله مولیکم الحق».(4) وی با ادعای بابیت، قتل و جهاد با مخالفان را برای آماده‌سازی ظهور مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه) واجب می‌کند.(5)
علی‌محمّد در بسیاری از آثار خود، با تصریح به وجود مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از بابیت خود برای آن حضرت سخن رانده است که برای نمونه می‌توان به کتاب‌های احسن القصص (شرح سوره یوسف) و صحیفه بین‌الحرمین وی مراجعه کرد یا نوشته‌های بابیان و بهائیانی را خواند که به این موضوع پرداخته‌اند.
علی‌محمّد شیرازی در سال 1261ق با نوشتن رساله «خصائل سبعه» و رساندن آن به دست ملاصادق خراسانی، از ادعای بابیت خود پرده برداشت. وی در این نامه از وجوب افزودن جمله «اشهد أن علیاً قبل نبیل(6) باب بقیه الله»(7) به اذان نماز جمعه سخن گفته بود(8) که گویای اعلام عمومی ادعای بابیت وی است.
عباس افندی (ملقب به عبدالبهاء، فرزند و جانشین حسین علی نوری ملقب به بهاء الله) درباره معنای بابیت می‌نویسد: «آغاز گفتار نمود و مقام بابیّت اظهار و از کلمه بابیت مراد او چنان بود که من واسطه فیوضات از شخص بزرگواری هستم که هنوز در پس پرده عزتست و دارنده کمالات بی حصر و حد به اراده او متحرکم و به حبل ولایتش متمسک و در نخستین کتابی که در تفسیر سورهء یوسف مرقوم نموده، در جمیع مواضع آن خطاب‌هائی به آن شخص غایب که از او مستفید و مستفیض بوده، نموده و استمداد در تمهید مبادی خویش جسته و تمنّای فدای جان در سبیل محبّتش نموده، از جمله این عبارت است: یا بقیّة اللّه قد فدیت بکلّی لک و رضیت السّبّ فی سبیلک و ما تمنّیت الّا القتل فی محبّتک و کفی باللّه العلیّ معتصماً قدیماً. و همچنین تألیفات کثیره در شرح و تفسیر آیات قرانیّه و خطب و مناجات عربیّه نموده تشویق و تحریص بانتظار طلوع آن شخص کرده و این کتب را صحائف الهامیّه و کلام فطری نامیده».(9)
علی‌محمّد شیرازی از سال 1260 تا 1264 قمری از ادعای ذکریت و بابیت فراتر نرفته بود. او هنگامی که حروف حی را برای تبلیغ می‌فرستاد، از آنان خواست که اسم و رسم او را برای کسی آشکار نسازند و او را تنها «باب موعود» معرفی کنند: «در حین تبلیغ فقط بگوئید که باب موعود ظاهر شده دلیلش قاطع است و برهانش متین و کامل هر که به او مؤمن شود به جمیع انبیاء و رسل مؤمن است و هر که او را انکار نماید به انکار جمیع پرداخته است.» (11)
وی برای نخستین مرتبه در شعبان سال 1264 قمری بود که ادعای قائمیت و مهدویت خود را در تبریز آشکار ساخت (12) و در میان علمای تبریز گفت: «منم آن کسی که هزار سال می‌باشد که منتظر آن می‌باشید.»(13) از این‌رو آیتی در گزارش‌های خود می‌نویسد: «مریدان علی‌محمّد در شورش‌قلعه طبرسی مازندران و شورش زنجان (در سال‌های 1264 - 1267 قمری) از مسلمانی دم می‌زدند و نماز می‌گزاردند و از بابیت علی‌محمّد شیرازی جانبداری می‌کردند.»(14)
بابیان دیروز و بهائیان امروز همیشه علی‌محمّد شیرازی را «باب» خوانده‌اند(15) و با این عنوان برایش کتاب نوشته‌اند.(16) بر این اساس او در میان پیروان خود نیز به عنوان مهدی موعود شناخته نشده و نمی‌شود.
علی‌محمد شیرازی نخست خود را باب مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و واسطه میان امام و مردم خواند؛ لیکن این ادعا بر اساس توقیع شریفی که از سوی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) پیش از وفات علی بن محمّد سمری صادر شده است، تکذیب می‌شود، زیرا آن حضرت هر کس را که پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادعای مشاهده کند، کذاب و مفتر می‌خواند: «فمن ادعی المشاهده قبل خروج السفیانی و الصیحة فهو کذاب مفتر».(10)
ادعای بابیت علی‌محمّد شیرازی ریشه در جریانهای انشعابی و انحرافی پیش از وی دارد که در نوشته‌های آینده به آن‌ها خواهیم پرداخت.
پانوشت
1. بهاء الله و عصر جدید، ص 22.
2. احسن القصص، ص 1.
3. همان: 200.
4. همان: 94.
5. همان: 94 و 350 – 353.
6. نبیل به حساب ابجد برابر با لفظ «محمّد» است، از این رو مراد از «علیاً قبل النبیل» علی‌محمّد شیرازی است.
7. این عبارت را علی‌محمّد فیضی چنین آورده است: «اشهد ان علیاً قبل محمّد عبد بقیه الله». (حضرت نقطه اولی، ص 153)
8. مطالع الانوار، ص 122.
9. مقاله شخصی سیاح، ص 2.
10. الاحتجاج علی اهل اللجاج، ج 2، ص 478.
11. مطالع الانوار، ص 76.
12. قرن بدیع، ص 99؛ حضرت نقطه اولی، ص 286 – 299.
13. نقطه الکاف، ص 135.
14. الکواکب الدریه فی مآثر البهائیه، ص 163 و 195.
15. حضرت نقطه اولی، ص 142.
16. کتاب حضرت باب، نوشته نصرت الله محمّدحسینی است.
برگرفته از مقاله ««بررسی و تحلیلی بر پیشینه ادعاهای بابیت و مهدویت علی محمد باب و رابطه آن با جریانهای باطنی شیعه» است که به قلم محمّد علی پرهیزگار در شماره 53 فصلنامه علمی - پژوهشی انتظار موعود منتشر شده است.
پیگیری مقالات در تلگرام با کلیک روی آدرس زیر:
