برخی بر این باورند که استعمار، شخصیتسازی و فرقهسازی میکند؛ ولی حقیقت آن است که نقش استعمار در فرق انحرافی، پس از شکلگیری شخصیت سران فرق ایفا میشود و این مقاله زمینههای پیدایش فرقه بابیت را به اختصار بیان میکند. زمینههای پیدایش بابیت از نگرههای گوناگونی قابل بررسی است:
1. اجتماعی: بیکفایتی شاهان قاجار و کارگزاران آنان(1) و درگیریهای داخلی و جنگ با روسها؛(2) موضع ضد حکومتی بابیان سبب شد مردمی جذب این گروه شوند که از فساد و ظلم قاجاریه به تنگ آمده بودند و به سرنگونی آن امیدوار بودند. بشرویه در نامه از سوی باب به محمّدشاه نوشت: «اگر حبل بیعت مرا بر گردن نهید و متابعت مرا واجب شمارید، سلطنت شما را بزرگ خواهم کرد و دول خارجه را تحت فرمان شما خواهم آورد».(3)
2. اقتصادی: فقر و تبعیض طبقاتی؛(4)
3. فرهنگی: بیسوادی حدود 97 درصد مردم(5) و گسترش خرافهگرایی در میان عموم،(6) چون محمّدشاه و میرزا آقاسی، گرایش صوفیانه داشتند و روز به روز از علمای بزرگ شیعه دور میشدند.(7)
4. فکری و کلامی:
الف. مهدویتگرایی انحرافی؛ پیروان علیمحمّد شیرازی، خود را مریدان باب و مبلغ مهدی موعود(عج) میدانستند؛ آنان گمان میکردند در رکاب او بودن، یعنی ملتزم به ولایت امام زمان(عج) بودن، ازاینرو تلاش و جنگ برای پیروزی او را به معنای رضایت خدا و خاتم پیامبران (ص)میپنداشتند.(8)
ب. غلوگرایی؛
ج. باطنیگری و تأویلگرایی.
این چهار بستر سبب شد، تنها در فاصله زمانی میان سالهای 1257 تا 1268 قمری بیش از سه نفر مدعی جایگاه ولایت و بابیت شوند.(9)
پانوشت
1 . نک: بهائیت در ایران، ص 55 ـ 71.
2 . پیشین، ص 77 ـ 84.
3 . نک: تاریخ جامع بهائیت، ص 146.
4 . نک: پیشین، ص 62 ـ 66؛ همچنین نک: پیشین، ص 8.
5 . ایران در دوره سلطنت قاجار، ص 28.
6 . امیرکبیر و ایران، ص 428.
7 . ایران در دوره سلطنت قاجار، ص 130.
8 . نک: گزارش سفیر کینیاز دالگورکی، پرونده شماره 177، 10 فوریه 1849 میلادی، شماره 13.
9 . ناسخ التواریخ، ج 1، ص 768 و ج 3، ص 1180؛ همچنین: بهائیت پاد جنبش تجدید حیات ملت ایران، ص 130.
مقالات مرتبط
منبع: پایگاه جامع شناخت بهائیت